این سوال مهمی است، زیرا قلب توضیحات عیسی در مورد “تولدی دوباره”، تولد تازه و احیا می‌باشد. وقتی عیسی برای اولین بار این موضوع را مطرح می‌کند (یوحنا ۳:۳)، نیقودیموس اصلاً درک نمی‌کند عیسی چه می‌گوید (یوحنا ۴:۳)، او می‌پرسد افراد سالخورده چگونه می‌توانند از نو متولد شوند! بسیاری از مردم تصور می‌کنند پرسشی که نیقودیموس مطرح کرد نشانگر نوعی واقع‌گرایی ساده‌لوحانه است. اما تقریباً به‌طور حتم سخت و ناگوار است. کسی که نمی‌تواند استعاره‌های عجیب را به خوبی درک، نمی‌تواند “معلم اسرائیل” نامیده شود (احتمالاً این عنوانی است که در یوحنا ۱۰:۳ آمده). وقتی او می‌شنود که عیسی می‌گوید برای ورود به پادشاهی خدا باید “دوباره متولد” شوید، گمان نمی‌کنم نیقودیموس متوجه شده باشد که منظور عیسی این است که ما به حد کافی خوب نیستیم تا وارد پادشاهی خدا شویم، ما باید از نو شروع کنیم، باید ریشهٔ متفاوتی داشته باشیم و از یک زندگی متفاوت نشأت بگیریم. در تصور نیقودیموس، عیسی خیلی از موضوع دور می‌شود و در ذهن خود می‌گوید: مردم نمی‌توانند واقعاً یک زندگی نو را آغاز کنند یا مدعی آن باشند، نمی توانند از یک زندگی جدید حرف بزنند، یا از شروع جدید لذت و بهره ببرند.
عمر خیام درست گفته بود: بیشتر ما لحظاتی را داشته‌ایم که آرزو می‌کردیم کاش بتوانیم از نو شروع کنیم، یا حداقل بعضی از بدترین گناهانمان را پاک کنیم. آلفرد لرد تنیسون[1] می‌نویسد: “آه برای کسی که در من بپاخیزد، کسی که هستم دیگر نخواهم بود.” یا جان کلیر[2] گفت: “اگر زندگی نسخۀ دومی داشت، من شواهد و مدارک را تصحیح می‌کردم.” نیقودیموس تصور می‌کرد اصرار بر داشتن یک شروع تازه کاری بیهوده است؛ کمی دیر است که شروع تازه‌ای بخواهیم وقتی چنین سفر آشفته و به هم ریخته‌ای را آغاز کرده‌ایم (یوحنا ۴:۳، ۹). اگر این لازمۀ ورود به پادشاهی خداست، هیچ امیدی نیست. “کسی که سالخورده است، چگونه می‌تواند زاده شود؟”
اما عیسی اصلاً عقب‌نشینی نمی‌کند و نکتهٔ اصلی را دوباره تکرار می‌کند (یوحنا ۵:۳) و آن را به نحوی توضیح می‌دهد که “تولدی دوباره” را کاملاً شرح می‌دهد، و جمله‌اش را به “تولد از آب و روح” تغییر می‌دهد و بنابراین توضیحاتی نیز ارائه می‌دهد. به همین دلیل بسیار مهم است درک کنیم منظور عیسی از این عبارت چه بوده است.
منظور او چیست؟
نظریات غیر قانع‌کننده
نظریات زیادی مطرح شده‌اند که در نهایت قانع‌کننده نبودند. برخی می‌گویند عیسی به دو نوع تولد اشاره می‌کند: اینکه هر کس باید نه تنها تولد طبیعی (تولد از آب) بلکه تولد روحانی (تولد … روح) را نیز تجربه کند. مردم نه تنها باید متولد شوند، بلکه باید “دوباره متولد” شوند. در این تعبیر دو مشکل اساسی وجود دارد: (۱) اینکه به‌طور غیر قابل تحملی تکراری و قدیمی است. بخش اول چیزی بیشتر از این نمی‌گوید که برای ورود به پادشاهی خدا، شما باید وجود داشته باشید؛ شما باید متولد شده باشید، شما باید وجود خارجی داشته باشید. یعنی تمام بار پاسخ عیسی روی دوش بخش دوم گذاشته شده است، “تولد … روح”، که باعث می‌شود از خودمان بپرسیم که بخش اول “تولد از آب” چه کمکی به توضیحات عیسی می‌کند؟
(۲) من نتوانسته‌ام منبعی در عهد عتیق پیدا کنم که “تولد از آب” را به عنوان عبارتی برای اشاره به تولد طبیعی بکار ببرد. البته غیر ممکن نیست فشار مایع جنینی که پیش از تولد رخ می‌دهد، عبارت “تولد از آب” را به وجود آورده باشد، ولی اگر اینطور باشد تا جایی که من می‌دانم چه در منابع یهودی، چه یونانی چنین چیزی توضیح داده نشده است. پس به‌نظر می‌رسد در هر دو مورد غیر ممکن است این محتمل‌ترین تعبیر باشد.
نظرات دیگری که ارائه شده معروف‌اند به تفسیر آیین‌های مقدس کلیسایی: طبق این تفسیر، “تولد تازه” مربوط به تعمید (آب) و روح است. اما عیسی در این زمینه چگونه می‌توانست تصور کند نیقودیموس از واژۀ آب، موضوع تعمید مسیحی را برداشت خواهد کرد؟ این موضوع اصلاً روشن نیست. به‌علاوه در باب بعدی، یوحنا توجهات را به این جلب می‌کند که عیسی خودش تعمید آب انجام نمی‌داد (یوحنا ۲:۴)، اما آن را به عهدۀ شاگردانش گذاشت.
توضیحات بهتر
راه بهتری برای ادامه کار وجود دارد. ابتدا یوحنا ۳:۳ و یوحنا ۵:۳ را کنار هم بگذارید. خواهید دید که چطور در موازات هم هستند:
یوحنا ۳:۳
آمین، آمین به تو می‌گویم تا کسی از نو زاده نشود، نمی‌تواند پادشاهی خدا را ببیند.
یوحنا ۵:۳
آمین، آمین به تو می‌گویم تا کسی از آب و روح زاده نشود، نمی‌تواند به پادشاهی خدا راه یابد
فوراً مشخص می‌شود “تولد از آب و روح” (۵:۳) به موازات “تولدی دوباره” (۳:۳) است. به عبارت دیگر “تولد از آب و روح” نمی‌تواند به دو تولد اشاره کند، یکی طبیعی و یکی روحانی. به عبارت دقیق‌تر، به یک تولد اشاره دارد، همان تولدی که وقتی عیسی از “تولدی دوباره” می‌گوید به آن اشاره می‌کند. پس استفادۀ عیسی از “تولد از آب و روح” توضیحی است که دربارۀ “تولدی دوباره” می‌دهد و قصد دارد به پرسش نیقودیموس جواب دهد.
دوم، آنچه در ادامه روشن می‌شود آن است که عیسی فکر می‌کند توضیحاتش باید برای نیقودیموس کافی بوده باشد. در واقع عیسی نیقودیموس را سرزنش می‌کند که موضوع را درک نکرده است، با وجود اینکه معلم اسرائیل است (۹:۳-۱۰). نیقودیموس به عنوان یک فریسی دانا، آنچه را خدا در عهدعتیق گفته است مطالعه کرده و مطالعات عمیق الهیاتی نیز داشته. با توجه به تمام این آموزه‌ها، نیقودیموس می‌بایست چه برداشتی از کلام عیسی داشته باشد، کلامی که باعث شده بود حرف‌های عیسی را بهتر درک کند؟
این ما را به قسمت سوم می‌رساند که کلید اصلی است. پرسشی پرسیده می‌شود: در عهد قدیم “آب” و “روح” کجا با هم عنوان شده‌اند که یک آغاز تازه را وعده می‌دهند؟ احتمالات زیادی وجود دارند، اما مشخص‌ترین آنها حزقیال ۲۵:۳۶-۲۷ است: “آب پاک بر شما خواهم پاشید و طاهر خواهید شد. من شما را از همۀ ناپاکیها و از همۀ بتهایتان طاهر خواهم ساخت. و دلی تازه به شما خواهم بخشید و روحی تازه در اندرونتان خواهم نهاد و دل سنگی را از پیکر شما به در آورده، دلی گوشتین به شما خواهم داد. روح خود را در اندرونتان خواهم نهاد و شما را به فرایض خود سالک خواهم گردانید، و شما قوانین مرا نگاه خواهید داشت و آنها را بجا خواهید آورد“.
پس خدا از طریق حزقیال، ۶ قرن پیش از عیسی، وعده می‌دهد زمانی فرا خواهد رسید که شروع تازۀ دگرگون شده‌ای وجود خواهد داشت، و مشخصۀ آن پاکسازی شکوهمند نمادین توسط آب است که تمام آلودگی‌ها و بت‌ها را خواهد زدود و هدیۀ قدرتمند روح است که دل‌های مردمان را دگرگون می‌سازد. این همان چیزی است که اگر مردم بخواهند پادشاهی خدا را ببینند و وارد آن شوند لازم دارند.
تعجبی ندارد که عیسی تکرار می‌کند: “شما باید دوباره متولد شوید!”
چهارم، با ایجاد کمی فضا، این امکان را خواهیم داشت که نشان دهیم تفسیر این واژه‌ها “تولد از آب و روح” چگونه با بقیه متن و در حقیقت با انجیل یوحنا انسجام و هماهنگی دارد. عیسی اصرار می‌کند که نیاز به این نوع “تولد دوباره” مستلزم قدرت مکاشفه است: او خودش از آسمان آمده تا آن را بیاورد (۱۱:۳-۱۳) و این الگوی دستیابی خدا به قومش و نجات آنها از گناهان و بت‌پرستی است که قبلاً در عهد قدیم ذکر شده بود (یوحنا ۱۴:۳-۱۵؛ اعداد ۹:۲۱). در حقیقت همۀ اینها ریشه در عشق بی‌همتای خدا دارد (۱۶:۳-۲۱) و در ایمان قابل دسترسی است: “زیرا خدا جهان را آنقدر محبت کرد که پسر یگانۀ خود را داد تا هر که به او ایمان آورد هلاک نگردد، بلکه حیات جاویدان یابد.” (۱۶:۳)
[1] Alfred Lord Tennyson
[2] John Clare